نقش موثر آب در پرورش شتر مرغ

اولين توجه انسان به شترمرغ و محصولات وابسته به آن در حدود 7500 سال پيش تصور مي گردد .در مصر قديم از پرهاي شترمرغ به عنوان علامت عدالت و از تخم آن در مصارف دارويي بهره مي جستند . 

صحرانشين هاي آفريقايي پوسته تخم شترمرغ را به عنوان ظرف حمل و نگهداري آب جهت مصارف انساني به کار مي گيرند که مصداق آن تمبر اداره پست کشور آفريقايي زامبيا است . از اواسط دهه 1800 ميلادي مدارک پرورش شترمرغ و جوجه کشي از آن در شرايط اسارت به ثبت رسيده است . اين پرنده در راسته سينه پهن ها Ratitae طبقه بندي مي شود . علت نامگذاري اين گروه از پرنده ها عدم وجود تيغه بلند استخوان Sternum در ناحيه ي سينه مي باشد . از همين رو عضلات پروازي ناحيه ي سينه بسيار تحليل رفته و کم حجم مي باشد . در حال حاضر بزرگترين پرنده زنده بر روي کره ي خاکي است . اين پرنده کم و بيش علفخوار است و مواد غذايي با فيبر بالا (سلولزي ) در تغذيه آن نقش مهمي بازي مي کند . البته در حيات وحش از پستانداران و خزندگان کوچک و حشرات نيز تغذيه مي کند . 
اين پرنده مي تواند مدت زمان به نسبت طولاني بدون آب ادامه حيات دهد . علت آن را تا حدودي مديون وجود غدد نمکي در بيني آن مي دانند . غدد نمکي معمولاً درپرنده هاي دريايي و خزندگان مشاهده مي شود که کارش جذب نمک و مواد سمي موجود در خون (و بالطبع مايع ميان بافتي ) به صورت فعال و دفع آن به خارج از بدن موجود زنده است . اين عمل موجب مي گردد که پرنده نياز کمتري به آشاميدن آب جهت دفع مواد سمي بدنش داشته باشد . 
البته اين پرنده به نوشيدن آب و استحمام با آب و حتي شنا در آن علاقه دارد ولي درصورت عدم دسترسي به آب (در شرايط طبيعي حيات وحش ) ، همانند شتر مي تواند تشنگي را به خوبي تحمل کند . آشاميدن اين پرنده به صورت باز و بسته کردن متوالي منقار پايين و ايجاد حالت پمپاژ جهت به داخل کشيدن آب صورت مي گيرد . متعاقب آب پرنده گردن بلندش را فرم S درآورده و آب را به سمت معده هدايت مي کند . 
ميزان مصرف آب روزانه بسته به شرايط آب و هوايي ( دما و رطوبت ) و نوع تغذيه مي تواند متفاوت باشد . اما به عنوان يک معيار ، در شرايط گرماي زياد و رطوبت کم به طور متوسط هر پرنده بالغ بر 12 ليتر آب قابل شرب نياز دارد . 
در پرورش جوجه معمولاً اولين وعده (اندکي قبل از غذا ) در سن 2 يا 3 روزگي آغاز مي کنند . در روزهاي اول جهت توجه جوجه ها به نوشيدن آب ، هر چند ساعت يکبار بايد به درون آبخوريها انگشت زد و آب را به صدا درآورد تا جوجه ها توجه به آشاميدن کنند . 
حتي گاهي توجه شده است رنگ هاي خوراکي به آب افزوده شود تا پرنده علاقه بيشتري نشان دهد . البته بايد توجه داشت در هفته ي اول پرورش مصرف آب اضافي موجب اسهال مي شود و لذا بايد محدوديت آب رعايت شود . به ازاي هر سه دانخوري يک آبخوري مورد نياز است . 
به عنوان يک معيار کلي ، ميزان آب مورد نياز جوجه ها 2 تا 3 برابر ميزان غذاي مصرفي روزانه خواهد بود . دماي مطلوب آب آشاميدني بين 21 تا 32 درجه سانتيگراد است . در شرايطي که دماي آب کمتر يا بيشتر از مقادير ذکر شده باشد و يا طعم و بوي نامطلوب داشته باشد ، پرنده ميل کمتري به آشاميدن داشته و به دنبال کاهش مصرف آب ، کاهش مصرف غذا و کارايي هضم و جذب پرنده بروز خواهد کرد . بين 75 تا 80 درصد وزن بدن پرنده به دنيا آمده آب است که در زمان بلوغ به 70 ـ 75 درصد مي رسد . چنانچه محروميت از آب براي مدت طولاني ادامه يابد و در حد 10 درصد آب بدن از دست برود ، پرنده دچار اختلال شديد مي شود و اگر اين روند ادامه يابد و 20 درصد آب بدن از دست برود پرنده خواهد مرد . 
کيفيت آب آشاميدني مصرفي پرنده را در حد جوجه گوشتي در نظر مي گيرند . آب بايد از دو جنبه ميکروبي و شيميايي مورد ارزيابي قرار گيرد . طعم بد آب يا حضور مواد شيميايي مضر از جمله سموم مي تواند سلامت پرنده را به مخاطره بياندازد . در بحث کنترل کيفيت آب به موارد زير بايد توجه شود . سختي کل آب که شامل تمامي مواد معدني محلول موجود در آب است و حداکثر تا 5000 قسمت در ميليون ( ppm ) قابل تحمل است . البته اين به شرطي است که برخي از مواد محلول موجود ، بر طعم و بوي آب تاثير نامطلوب شديدي ايجاد نکنند که موجب عدم مصرف مناسب آب شود . از اين رو برخي مواقع به عدد ppm 3000 اکتفا مي شود . 
سولفات ها دسته ي ديگري از مواد معدني هستند که معمولاً به صورت ترکيب با منيزيم ، سديم يا کلسيم مي باشند . در اکثر مواقع اثر اسهال زايي داشته و حداکثر قابل قبول آن ( ppm ( 500 است . از ديگر مواد قابل ارزيابي آهن است .معمولاً حضور ترکيبات آهن با غلظت هاي بالاتر از ppb300) 0/3ppm ) به رنگ آب قهوه اي (زنگ زدگي ) مي دهد و طعم خاصي ايجاد مي کند . شتر مرغ به نسبت پرنده هاي ديگر نسبت به مصرف آهن حساس تر بوده و تحمل کمي در مصرف آن دارد . حتي حضور زياد ترکيبات آهن دار با جذب و متابوليسم فسفر تداخل مي کند . کمبود فسفر هم در رشد استخواني پرنده تداخل نموده و ممکن است عوارض راشيتيسم ايجاد نمايد و هم به گوشت طعم جگر مانند مي دهد . در مجموع بايد ميزان ppm 0/3 را به عنوان حداکثر آهن موجود در آب در نظر گرفت . کلريدها در واقع نمک شور کننده ي آب بوده و به آن طعم شوري مي دهند . اکثراً باسديم همراه بوده و تا سطح 50ppmـ 100 مناسب تر مي باشند . البته بايد ميزان نمک جيره را با سطح کلريد موجود در آب به تعادل رساند . حضور فسفات در آب مي تواند نشانه ي آلودگي منبع آب با فاضلاب و زنگ خطري بر حضور باکتريايي مضر باشد . از ترکيبات نيتروژنه مثل نيترات ها در کودهاي شيميايي استفاده زياد مي شود . حضور اين ماده به مقادير زياد مي تواند دليل بر نشست منابع آلوده به آب مورد استفاده باشد . در اثر تجزيه اين ترکيب توسط باکتريها چه در محيط خارج از بدن چه داخل بدن ( روده ها ) ماده سمي تريژيت توليد مي شود . از عوارض ايجاد شده متعاقب مصرف طولاني نيترات ها ، علائمي شبيه کمبود ويتامين A و ضعف سيستم ايمني است . ميزان حداکثر نيترات در آب ppm ـ 50-100 است . 
بسياري از مواقع حضور سولفيد هيدروژن موجب بوي بد آب مي شود . ميزان خيلي کم اين ماده حتي ppm 1 نيز بوي بد توليد مي کند و در ترکيب با آهن رسوبات تيره و روغني ايجاد مي کند . با افزودن هيپوکلريد به آب مي توان گوگرد آن را آرد نمود تا بوي آب از بين برود . 
اسيديته يا PH آب نيز داراي اهميت است . چنانچه آب اسيدي باشد موجب خورندگي و زنگ زدگي در لوازم فلزي ( مانند پمپ آب ، مخازن ، لوله ها و ... مي شود .چنانچه آب قليايي باشد ميکروارگانيسم ها تحريک به رشد دشه و جرم گرفتگي زياد خواهد شد . PH مناسب را بين 7/5 ـ 6/8 در نظر مي گيرند . 
انواع حشره کش و علف کش و فلزات سنگين (مانند سرب ، جيوه ) نيز از عوامل آلاينده آب آشاميدني هستند که در آب مناسب نبايد حضور داشته باشند . در مورد آلودگي ميکروبي آب ، ميکروارگانيسم هاي متعددي مطرح مي شوند . از جمله ويروس ها ، باکتريها ، قارچها ، تک ياخته ها ، تخم انگلها . 
ميزان کل باکتري موجود در آب بايد کمتر از 100 پرگنه در هر 100 سي سي آب باشد . تعداد باکتري کلي فرم نيز بايد کمتر از 50 پرگنه باشد . برخي از باکتريها از جمله اشرشيا کلي و يا سالمونلا نبايد وجود داشته باشند 
در مجموع در اکثر مواقع فيلتر کردن و کلر زدن مناسب به آب مي توان آبي مطلوب براي مصرف آماده نمود . توجه شود که آب فرآوري شده به دقت چک شود . 

پي نوشت : 

1 ـ موسوي ، سيد مسعود ، غفوري ، سيد علي ؛ مديريت پرورش شتر مرغ ؛ 1378 
2 ـ نصر ، جواد ؛ راهنماي کامل پرورش شترمرغ ؛ 1387 
3 ـ Bagwell,Tony , Handbook of public Water system

منبع:فصلنامه بهداشت حيوانات،شماره 24 /س